चीनमा प्रजातन्त्र पक्षधर आवाज जुधारु रुपमा उठ्न थालेको छ । खासगरी फ्रि तिब्बत, ताइवान, हङकङजस्ता घटनाले प्रजातन्त्रका आवाज मुखरित हुन थालेका छन् । जुन कम्युनिस्टको निरकुंश शासनका लागि चुनौतीका रुपमा देखा परेको छ । यसविषयमा तिब्बत मामिला जानकारले सीपीसीको सत्ता ढल्ने एउटा मौका आएको भन्दै एउटा बलियो नेताको खाँचो रहेको औल्याएका छन् । सन् १९५९ मा चीनविरुद्ध तिब्बती जनताले गरेको विद्रोहको ६३औँ वार्षिकोत्सवको उपलक्ष्यमा मार्च ८ तारिखमा आयोजित “तिब्बतमा चीनको औपनिवेशिक शासनको ७१ वर्ष” शीर्षकको वेबिनारमा विज्ञहरुले चीनमा प्रजातन्त्र स्थापना गर्ने माहोल बनेको बताएका हुन् ।
तिब्बती युवा कांग्रेसले आयोजना गरेको बेबिनारको मुख्य प्यानलमा चीनका दुई अन्तर्राष्ट्रिय विद्वान र निर्वासित संसदका एक प्रख्यात तिब्बती सांसद सहभागी थिए । यसको सञ्चालन वरिष्ठ पत्रकार, तिब्बतविद् र चेजका अध्यक्ष विजय क्रान्तिले गरेका थिए । वेबिनारको मुख्य उद्देश्य चीनले तिब्बतमा गरेको औपनिवेशिक कब्जा र तिब्बत भित्रको मानवअधिकारको दु:खद स्थितिलाई उजागर गर्नु थियो ।
बेबिनारमा पहिलो वक्ताका रुपमा चीन मामिलाका विज्ञ अनुभवी फ्रान्सेली पत्रकार पियरे-एन्टोइन डोनेटले पश्चिमी देशहरू, विशेष गरी संयुक्त राज्य अमेरिकाहरू अब चीनबाट हुने खतराहरूप्रति बढी सचेत हुँदै गएका छन् र निकट भविष्यमा चीनप्रति उनीहरूको अडान अझ बलियो हुने अपेक्षा गरे ।
चीन र तिब्बत मामिलाबारे दुई पुस्तकहरू लेखेका डोनेटले पहिलो पुस्तक तिब्बतबारे “तिब्बत डेड वा अलाइभ” (१९९०) थियो । पछिल्लो पुस्तक “चीन द ग्रेट प्रिडेटर” (२०२१) हो । उनी बेइजिङमा सन् १९८४ देखि १९८९ सम्म एजेन्सी फ्रान्स-प्रेस (एएफपी) को समाचार ब्यूरोमा संवाददाताका रूपमा कार्यरत रहेका थिए । उनले सन् १९८० को दशकमा पेरिस, ताइवान र हङकङमा चिनियाँ भाषा पढेका थिए । उनले एएफपीको विश्वव्यापी प्रमुख समाचार सम्पादकको रूपमा पनि काम गरे ।
डोनेटले च्याङ काइसेकको अधिनायकवादी शासनको प्रारम्भिक दिनदेखि ताइवानमा प्रजातन्त्रको विकास हैँ गएको उल्लेख गर्दै यो क्रमशः बलियो लोकतन्त्रमा विकसित भएको बताए । “ताइवानका वर्तमान राष्ट्रपति सि इङ्गवेनले लोकतन्त्रमा आफ्नो दृढ विश्वास र चीनकोविरुद्ध दृढ अडानका कारण अन्तर्राष्ट्रिय प्रशंसा र समर्थन जितेकी छन्,” उनले भने।
‘अहिलेको अन्तर्राष्ट्रिय परिस्थितिमा चीनको आर्मीले ताइवानमाथि आक्रमण गर्ने निर्णय गरेमा अमेरिका, जापान, अष्ट्रेलिया, भारतलगायत धेरै देशले ताइवानको समर्थनमा हात हाल्ने छन् भन्ने मेरो विश्वास छ,’ उनले थपे ।
सन् १९८५ मा बेइजिङमा एएफपी संवाददाताका रूपमा आफ्नो पहिलो तिब्बत भ्रमणको अनुभव बाँड्दै उनले भने कि चिनियाँ अधिकारीहरूले आफूलाई तिब्बत भित्र देखेको कुरा लेख्न नदिने सर्तमा मात्रै तिब्बत लगिएको भनी अग्रिम चेतावनी दिएका थिए ।
“तर चिनियाँ जेलमा सेवा गरेका तिब्बती भिक्षुहरूको पीडाका कथाहरू सुनेर म यति प्रभावित भएँ कि मैले बेइजिङ फर्कने क्रममा मेरो समाचार रिपोर्टमा ती सबै लेखें। यसपछि चिनियाँ सरकारले मेरो भविष्यमा तिब्बत भ्रमणमा प्रतिबन्ध लगाएको छ,’ डोनेटले सम्झिए ।
बेबिनारका अर्का वक्ता चिनियाँ डायस्पोराको प्रजातन्त्र समर्थन गर्ने समुदायमा परिचित व्यक्तित्व डा चिन जिनले आफ्नो प्रस्तुतिमा चीन र तिब्बतको बारेमा पश्चिमा सञ्चारमाध्यमको उदासीनता देखेर आफू स्तब्ध भएको बताए ।
अष्ट्रेलियाको सिड्नीमा बस्दै आएका जिन चीनमा प्रजातन्त्रका लागि प्रयासरत केही चिनियाँ समूहहरूको संयुक्त मञ्च हो फेडेरेसन अफ डेमोक्रेटिक चाइनाको अध्यक्ष हुन । यसअघि उहाँ चिनियाँ प्रजातान्त्रिक आन्दोलनका लागि संयुक्त कार्य समितिका महासचिव हुनुहुन्थ्यो, जसमा तीनवटा परम्परागत लोकतान्त्रिक संगठनहरू समावेश छन्: प्रजातन्त्रका लागि चिनियाँ गठबन्धन (१९८३ मा स्थापना भएको), फेडरेशन फर ए डेमोक्रेटिक चाइना (१९८९ मा स्थापना भएको) र गठबन्धनका लागि एक प्रजातान्त्रिक चीन (१९९३ मा स्थापित) । जिनले चीनभित्रको मानव अधिकार र चीनको राजनीतिक संरचनामा व्यापक रूपमा लेखेका छन् । उनको पुस्तक ‘माइ क्वेस्ट फर डेमोक्रेसी इन चाइना’ सन् २०१२ को अन्त्यतिर ताइवानमा प्रकाशित भएको थियो ।
उनले हालैका वर्षहरूमा तिब्बती सङ्गीतकारद्वारा आत्मदाह गरेको घटना, हालैका वर्षहरूमा १५८ वटा घटना भएको तर पश्चिमी मिडिया र सरकारहरूले तिब्बतमा चीनको कार्यप्रति उदासीन मनोवृत्ति अपनाएको गुनासो गरे । आज चीनभित्र प्रजातन्त्रको चाहना एकदमै बलियो छ भनी दाबी गर्ने तर चीन भित्र र बाहिरको चिनियाँ प्रजातान्त्रिक आन्दोलनमा दलाई लामाजस्तो क्यारिज्म्याटिक नेताको अभाव रहेको उनले सुनाए ।
उनले युक्रेनप्रति अमेरिकी राष्ट्रपति जो बाइडेनको उदासीनता जस्ता पश्चिमी नेताहरूको दृष्टिकोणले चीनलाई थप अडिग र शक्तिशाली बनाउँदै लैजाने गरेकोमा उनले खेद व्यक्त गरे । “अब चिनियाँ जनतालाई चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टीबाट मुक्त हुने एउटै मौका यो पार्टीको अन्त्य हो । जब सीसीपी ध्वस्त हुन्छ र चीनमा सत्ता गुमाउँछ तब मात्र तिब्बत र सिनजियाङ जस्ता देशहरूले स्वतन्त्रता र स्वतन्त्रताको आशा गर्न सक्छन्, “उनले भने ।
बेबनारकी अर्को महिला वक्ता निर्वासित तिब्बती संसदको चौथो कार्यकाल निर्वाचित सांसद र लोकप्रिय महिला नेतृ युडोन औकात्साङले तिब्बती पक्षको प्रतिनिधित्व गर्दै धारणा राखेकी थिइन् ।
विगत १५ वर्षभन्दा बढी समयदेखि उनी ‘इम्पाउरिङ द भिसन प्रोजेक्ट’सँग यसको निर्देशक र ट्रष्टको सचिवको रूपमा आबद्ध छिन् । तिब्बती महिला संघ, मानव अधिकार र प्रजातन्त्रका लागि तिब्बती केन्द्र र क्रेधा उनको अघिल्लो संघहरू थिए ।
तिब्बतभित्रको अवस्थाको बारेमा बोल्दै उनले तिब्बतमा चिनियाँ शासनको सात दशकमा तिब्बतमा सीसीपीको पार्टी सचिवमा कुनै पनि तिब्बतीलाई नियुक्त नगरेको गुनासो गरिन् । ‘आजको तिब्बतको निर्णय प्रणालीमा तिब्बतीहरूको अनुपस्थिति मात्र प्रमाणित हुन्छ,’ उनले सुनाइन् ।
